به‌محض اجرایی شدن تصمیم آتش‌بس متقابل میان جناح‌های فلسطینی و اسرائیل در ۲۱ ماه مه گذشته، پرونده مبادله زندانیان بین تل‌آویو و جنبش حماس بار دیگر گشوده شد و چنین به نظر می‌رسد که روند مبادله زندانیان به زودی آغاز خواهد شد به ویژه این‌که حماس برای برگزاری جلسات غیرمستقیم با مقامات سیاسی و امنیتی اسرائیل در قاهره توافق کرده است.

ناظران معتقدند که پرونده تکمیل معامله تبادل زندانیان بخشی از شروط درخواست شده توسط اسرائیل بوده و حماس با آن موافقت کرده است. البته تل‌آویو در گذشته با توجه به گسترش انتشار بیماری کرونا در میان بازداشت شدگان فلسطینی در زندان‌های اسرائیل، تمایل خود را برای ارائه همکاری بشردوستانه با زندانیان ابراز داشته بود.

این در حالی است که پرونده مبادله زندانیان بیشترین بخش گفت‌وگوهای نشست اخیر بین رهبران حماس و عباس کامل، فرستاده رئیس جمهوری مصر در غزه را به خود اختصاص داده بود. عباس کامل پیش از سفر به نوار غزه از تل‌آویو دیدار کرده و با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل ملاقات کرد، در دیداری که میان دو جانب صورت گرفت، نتانیاهو اظهار داشت که بازسازی غزه و بهبود شرایط زندگی در آن به میزان پیشرفت در پرونده تبادل زندانیان بستگی دارد، مشروط بر این‌که این معامله در اسرع وقت انجام شود.

طرف‌های ذیدخل

در حالی‌که سازمان اطلاعات مصر در تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه‌های حماس و اسرائیل با هدف اتمام روند مبادله زندانیان است، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ آمادگی خود را برای نظارت در این امر اعلام کرد. رابرت ماردینی، مدیرکل منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک کمیته بین المللی صلیب سرخ گفت که وی حماس و اسرائیل را از آمادگی خود برای ایفای نقش میانجی بی‌طرف بین دو طرف و در هنگام مذاکرات و اجرای مبادله بازداشت شدگان یا اجساد کشته شدگان اطلاع داده است. وی افزود که «خانواده‌ها حق دارند از سرنوشت عزیزانشان آگاه شوند تا بتوانند به زندگی عادی خود ادامه دهند.»

صلیب سرخ زمانی آمادگی خود را برای نظارت بر روند تبادل زندانیان اعلام کرد که فرصت برای تکمیل معامله فراهم شده و دیدگاه‌های طرفین برای رسیدن به توافق نزدیک شده است. ماردینی تأکید کرد که «مردم غزه به کمک فوری بشردوستانه نیاز دارند و این هدف تنها با راه حل‌های سیاسی به منظور جلوگیری از تکرار خشونت می‌تواند تحقق یابد، بنابراین جدیت رهبران دو طرف برای ارائه یک راه حل پایدار با هدف جلوگیری از تنش و درگیری و فراهم شدن آینده بهتر، یک نیاز مبرم است.»

در آغاز صحبت در مورد آتش‌بس در نوار غزه، اسرائیل پرونده غزه را به اتمام طرح تبادل زندانیان پیوند می‌داد، اما حماس حاضر به پذیرش این پیشنهاد نبود و تأکید داشت که این دو پرونده هیچ ربطی با هم ندارند، سپس اعلام کرد که پیگیری پرونده زندانیان در موازات با پرونده غزه مشکلی ندارد.

ماردینی با تأکید بر این‌که مبادله زندانیان، نخستین گام در مسیر رسیدن به یک راه حل پایدار خواهد بود، گفت که «درگیری در غزه تنها با رعایت تعهدات سیاسی می‌تواند حل شود و این امر آغاز جدیدی برای صلح پایدار در منطقه خواهد بود.» وی خاطرنشان کرد که «احترام به قوانین بین‌المللی و بشردوستانه و مقررات کنوانسیون ژنو، نمی‌تواند به عنوان گزینه‌ای برای پایان دادن اشغال باشد، اما متوسل شدن به این راهبرد می‌تواند به حفظ مسیر مذاکرات در راستای دستیابی به یک راه حل پایدار کمک کند.» طبق اطلاعات به دست رسیده، مصر با کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و سایر میانجی‌ها، از جمله سوئیس و آلمان برای نظارت بر مذاکرات در مورد شروط طرفین و اجرای روند تبادل زندانیان که انتظار می‌رود تحت نظارت قاهره و مقامات صلیب سرخ انجام شود، همکاری خواهند کرد.

مبادله زندانیان مطابق به قانون انجام می‌شود

در همین حال، طلال عوکل، کارشناس امور سیاسی گفت که آمادگی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ برای میانجی‌گری در روند تبادل زندانیان نشان می‌دهد که طرفین برای رسیدن به توافقی بر سر این موضوع که به طور معمول تحت نظارت صلیب سرخ انجام می‌شود، نزدیک شده اند. وی افزود که «کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بی‌طرف‌ترین نهادی است که می‌تواند مورد پذیرش اسرائيل و حماس باشد و میانجی‌گری آن، فرصت دستیابی به توافق میان دو جانب را چه از نظر حقوقی و چه از نظر رضایت افزایش می‌دهد، زیرا اقدامات اتخاذ شده توسط این کمیته بر اساس قوانین بین‌المللی بشردوستانه و کنوانسیون ژنو است.»  عوکل خاطرنشان کرد که «صلیب سرخ در معامله قبلی مبادله زندانیان که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، نقش مهمی داشت، بنابراین، در صورت جدی بودن طرفین و رعایت مقررات قانونی و فشارهایی که مصر بر آن‌ها وارد کرده است، کمیته صلیب سرخ با توجه به تجربه قبلی می‌تواند نقش مؤثرتری را در زمینه ایفا کند.»

طرح‌ پیشنهادی مصر

طبق اطلاعات به دست آمده، حماس و اسرائیل پیشنهادی را که میانجی‌گران مصری برای اتمام مبادله زندانیان ارائه کرده اند و شامل آزادی زندانیان امنیتی فلسطین در ازای بازگرداندن اجساد دو سرباز اسرائیلی (شاوول آرون و هدار گولدن) و آزادی دو شهروند دیگر اسرائیل ( آبراهام منگستون و هاشم بدوی السید) است را تحت مطالعه و بررسی قرار می‌دهند، مشروط بر این‌که این پیشنهاد در جلسات و مذاکرات غیرمستقیم در قاهره مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد. البته قرار است قاهره به زودی میزبان هيئت‌های حماس و تل‌آویو باشد تا نخستین مرحله از مذاکرات غیرمستقیم تحت نظارت سازمان اطلاعاتی مصر با هدف دستیابی به توافق نهایی در مورد بازداشت شدگان اسرائیلی در نوار غزه آغاز شود.

اشرف ابوالهول، معاون سردبیر روزنامه مصری الاهرام، اظهار داشت که مصر پیشنهاد مقدماتی را برای تبادل زندانیان حماس و اسرائیل تهیه کرده است، در حالی‌که رسیدن به شکل نهایی این پیشنهاد حدود چند هفته طول خواهد کشید. وی افزود که حماس باید در نخستین گام، سرنوشت دو سرباز اسرائیلی را این‌که زنده اند یا مرده فاش کند تا این‌که مسیر حرکت به سوی مرحله دوم هموار شود.

در همین راستا، منابع فلسطینی می‌گویند که در روزهای آینده شاهد حل پرونده مبادله زندانیان خواهیم بود، به ويژه این‌که اسرائيل لیستی از اسامی پیشنهاد شده برای آزادی را به حماس فرستاده است. این در حالی است که مصر تلاش دارد برای پذیرش پیشنهاد تبادل زندانیان، جنبش حماس را تحت فشار قرار دهد، بنابراین، انتظار می‌رود که این پرونده تا چند هفته دیگر تحت نظارت مستقیم کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نهایی شود.

آمادگی حماس و اسرائیل برای مبادله بازداشت شدگان

در واقع، شتاب طرف‌های میانجی در این زمینه، ناشی از اصرار رهبران سیاسی و امنیتی اسرائیل برای پایان داده به پرونده بازداشت شدگان است، به ویژه این‌که بنیامین نتانیاهو از عباس کامل خواست روند بازگشت اجساد سربازان اسرائیلی بازداشت شده توسط حماس و غیرنظامیانی که در نوار غزه زندانی شده اند را تسریع بخشد.

در همین حال، «تل‌لیو رام»، خبرنگار نظامی اسرائیل گفت که مقامات امنیتی و سیاسی در تل‌آیو تصمیم دارند پرونده بازداشت شدگان در غزه را به عنوان پیش شرط آتش‌بس، نهایی کنند و همه طرف‌ها در این راستا بذل مساعی می‌کنند تا زمینه تحقق این امر در ظرف چند هفته دیگر فراهم شود.

البته خلیل الحیه، معاون رهبر حماس در غزه معقتد است که «احتمال رسیدن به توافق بسیار زیاد است. وی افزد که ما توانایی گرفتن حقوق خود از اسرائيل را داریم و آماده شرکت در مذاکرات غیرمستقیم با اسرائيل در قاهره هستیم، مشروط بر این‌که مبادله زندانیان همزمان با پیگری پرونده بازسازی غزه انجام شود.»